ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ


Σοφία Λέββα Κοσμίδου, MD, MSc, PhD Παθολόγος Ογκολόγος (Βιοκλινική, Θεσσαλονίκη)

 

Το 2017, 11  εκατομμύρια θάνατοι (22% όλων των θανάτων μεταξύ των ενηλίκων) και 255 εκατομμύρια έτη-ζωής με αναπηρία ([DALY-disability adjusted life years] αποδόθηκαν παγκοσμίως σε διατροφικούς παράγοντες κινδύνου. Τα καρδιαγγειακά νοσήματα αποτελούν την κύρια αιτία θανάτου που σχετίζεται με τη διατροφή, ακολουθούμενα από τον καρκίνο και τον διαβήτη τύπου 2. Περισσότερα από 5 εκατομμύρια θάνατοι που σχετίζονται με τη διατροφή (45% του συνόλου) και 177 εκατομμύρια DALYs που σχετίζονται με τη διατροφή (70% των συνολικών) εμφανίστηκαν σε άτομα ηλικίας κάτω των 70 ετών (1).

Η συσχέτιση μεταξύ των διατροφικών συνηθειών και των χρόνιων μη μεταδοτικών ασθενειών έχει μελετηθεί εκτενώς, παρέχοντας υποστηρικτικά δεδομένα για πιθανές αιτιολογικές συσχετίσεις ανάμεσα σε συγκεκριμένους διατροφικούς παράγοντες, όπως για παράδειγμα τα φρούτα, τα λαχανικά και το επεξεργασμένο κρέας, και σε μη μεταδοτικά νοσήματα όπως είναι τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο διαβήτης και ο καρκίνος του παχέος εντέρου (2–8). Τα στοιχεία προκύπτουν κυρίως από μεγάλες επιδημιολογικές μελέτες παρατήρησης, καθώς είναι ιδιαίτερα δύσκολη η πραγματοποίηση τυχαιοποιημένων κλινικών μελετών που θα έπρεπε να διεξαχθούν σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού και για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα (9).

Ο καρκίνος αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου παγκοσμίως, μετά από τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Η επίδραση της διατροφής στην ανάπτυξη του καρκίνου έχει αποτελέσει το αντικείμενο επιστημονικού ενδιαφέροντος ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα (10). Οι μηχανισμοί που συνδέουν τα διατροφικά πρότυπα με τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου βασίζεται σε 2 κύριες πτυχές: (α) τα συγκεκριμένα συστατικά των τροφών, και (β) η σχέση μεταξύ του προτύπου της διατροφής και της διαταραχής του μεταβολισμού και της ενεργειακής ισορροπίας, του σωματικού βάρους και των επακόλουθων αλλαγών στην ομοιόσταση του οργανισμού.

Δίαιτες πλούσιες σε φρούτα, λαχανικά, όσπρια και δημητριακά ολικής αλέσεως μπορεί να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα που απορρέουν από την ισορροπημένη αναλογία λιπαρών οξέων, την υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες και τις σημαντικές ποσότητες αντιοξειδωτικών ενώσεων, οι οποίες αναστέλλουν πολλαπλές βιολογικές οδούς που σχετίζονται όχι μόνο με τον καρκίνο αλλά και με καρδιαγγειακά νοσήματα (11). Αντιθέτως, τα ανθυγιεινά διατροφικά πρότυπα χαρακτηρίζονται από, αλλά δεν περιορίζονται σε, αυξημένη κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος, ζαχαρούχων ποτών και αλμυρών σνακ, αμυλούχων τροφίμων και εξευγενισμένων υδατανθράκων (12). Επιπρόσθετα, η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ έχει βρεθεί ότι αυξάνει επίσης τον κίνδυνο για καρκίνο, και ιδιαίτερα για καρκίνο του μαστού, λόγω της αύξησης των επιπέδων οιστρογόνων που προκαλούνται ως αποτέλεσμα μειωμένης μεταβολικής τους κάθαρσης (13, 14). Αντίθετα, οι δίαιτες που περιέχουν αντιοξειδωτικές βιταμίνες θα μπορούσαν να έχουν προστατευτικά αποτελέσματα μέσω αντιφλεγμονώδους δράσης (15, 16). Ακόμη, μια δίαιτα πλούσια σε κορεσμένα λίπη και εξευγενισμένα σάκχαρα μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη συσσώρευση σωματικού λίπους και σε μειωμένη ρύθμιση της γλυκόζης και της ινσουλίνης, η οποία με τη σειρά της να μεταβάλλει τη φυσιολογική ορμονική ομοιόσταση (17). Τα λιποκύτταρα και ο λιπώδης ιστός των σπλάχνων παράγουν λεπτίνη και αδιπονεκτίνη, δύο ορμόνες με ικανότητα ρύθμισης της ανοσολογικής λειτουργίας, των φλεγμονωδών κυτοκινών, της αγγειογένεσης, της αντίστασης στην ινσουλίνη και άλλες βιολογικές διεργασίες που έχουν συσχετιστεί με ορισμένους καρκίνους αλλά και άλλα μη μεταδοτικά χρόνια νοσήματα (18).

Μια πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση έδειξε ότι άνθρωποι οι οποίοι ακολουθούν ένα ανθυγιεινό διατροφικό πρότυπο έχουν συχνότερα μεγαλύτερο δείκτη μάζας σώματος (BMI), ενώ αυτοί οι οποίοι ακολουθούν ένα υγιεινό διατροφικό πρότυπο ακολουθούν πιο συχνά υγιεινό τρόπο ζωής συνολικά, συμπεριλαμβανομένης της σωματικής άσκησης, της εκπαίδευσης και του καπνίσματος (19). Στον Πίνακα 1 παρατίθενται τα ιδανικά επίπεδα κατανάλωσης των διατροφικών παραγόντων. Η αυξημένη πρόσληψη νατρίου, η μειωμένη κατανάλωση τροφών ολικής άλεσης και η μειωμένη κατανάλωση φρούτων, αποτελούν τους κυριότερους διατροφικούς παράγοντες κινδύνου για θανάτους και νοσηρότητα (DALYs) παγκοσμίως (1). Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι δεν προτείνεται η αντικατάσταση των φυσικών πηγών τροφών από συμπληρώματα διατροφής.

Στην ανάπτυξη χρόνιων μη μεταδοτικών νοσημάτων το σημαντικότερο ρόλο φαίνεται να παίζει το σύνολο των διατροφικών εκθέσεων κατά τη διάρκεια της ζωής του ατόμου. Η προώθηση υγιών τρόπων ζωής απαιτεί ενημέρωση και εκπαίδευση του κοινού, αλλά μόνο αυτά δεν δημιουργούν αλλαγές. Χρειάζεται ένα κοινωνικοπολιτικό και πολιτιστικό περιβάλλον που να ευνοεί την υιοθέτηση υγιών συμπεριφορών.


Πίνακας 1. Ιδανικά επίπεδα κατανάλωσης τροφών 

Φρούτα

μέση καθημερινή κατανάλωση (φρέσκα, κατεψυγμένα, μαγειρεμένα, κονσερβοποιημένα  ή αποξηραμένα φρούτα, εξαιρούμενων των φρουτοχυμών και των αλατισμένων φρούτων) 250 g (200300)  

Λαχανικά

μέση καθημερινή κατανάλωση (φρέσκων, κατεψυγμένων, μαγειρεμένων, κονσερβοποιημένων  ή αποξηραμένων λαχανικών, εξαιρούμενων των αλατισμένων και των λαχανικών τουρσί, των χυμών, των ξηρών καρπών, των σπόρων και των αμυλούχων λαχανικών όπως είναι η πατάτα και το καλαμπόκι) 360 g (290430)

Όσπρια

μέση καθημερινή κατανάλωση (φρέσκα, κατεψυγμένα, μαγειρεμένα, κονσερβοποιημένα  ή αποξηραμένα) 60 g (5070)

Τροφές ολικής άλεσης

μέση καθημερινή κατανάλωση (πίτουρο και σιτηρά στη φυσική τους αναλογία) μέσω των δημητριακών του πρωϊνού γεύματος, του ψωμιού, του ρυζιού, των μπισκότων, των ζυμαρικών και άλλων πηγών 125 g (100150)

Ξηροί καρποί και σπόροι

μέση καθημερινή κατανάλωση 21 g (1625)

Γάλα

μέση καθημερινή κατανάλωση γάλακτος (χωρίς λιπαρά, χαμηλό σε λιπαρά και πλήρες) εξαιρούμενου του γάλακτος από σόγια και από άλλα φυτικά παράγωγα, 435 g (350520)

Κόκκινο κρέας

μέση καθημερινή κατανάλωση (βόειο κρέας, χοιρινό, αρνί και κατσίκι, εκτός από τα πουλερικά, ψάρια, αυγά και όλα τα μεταποιημένα κρέατα) 23 g (1827)

Επεξεργασμένο κρέας

μέση καθημερινή κατανάλωση καπνιστού κρέατος ή παστού ή ωρίμανσης ή με την προσθήκη χημικών συντηρητικών μικρότερη από 2 g (04)

Ποτά με ζάχαρη

μέση καθημερινή κατανάλωση ποτών με ≥50 kcal/μερίδα, συμπεριλαμβανομένων ανθρακούχων αναψυκτικών, σόδας, ενεργειακών ποτών, φρουτοχυμών, εκτός από 100% χυμούς φρούτων και λαχανικών, 3 g (05)

Φυτικές ίνες

μέση καθημερινή κατανάλωση από όλες τις πηγές, συμπεριλαμβανομένων φρούτων, λαχανικών, δημητριακών και οσπρίων 24 g (1928)

Γαλακτοκομικά

μέση καθημερινή κατανάλωση ασβεστίου από όλες τις πηγές, συμπεριλαμβανομένου του γάλακτος, γιαουρτιού και τυριών 1.25 g (1.0-1.5)

Θαλασσινά με ωμέγα-3 λιπαρά οξέα

μέση καθημερινή κατανάλωση εικοσαπεντανοϊκού οξέος και δοκοσαεξανοϊκού οξέος 250 mg (200300)

 

Πολυακόρεστα λιπαρά οξέα

μέση καθημερινή κατανάλωση ωμέγα-6 λιπαρών οξέων από όλες τις πηγές, κυρίως υγρά φυτικά έλαια, συμπεριλαμβανομένου του σογιέλαιου, του αραβοσιτέλαιου και του λαδιού από κρόκο 11% (913) της συνολικής ημερήσιας ενέργειας  

Τrans λιπαρά οξέα

μέση καθημερινή κατανάλωση από όλες τις πηγές, κυρίως μερικώς υδρογονωμένων φυτικών ελαίων και ζωικών προϊόντων 0.5% (0.01.0) της συνολικής ημερήσιας ενέργειας  

Πρόσληψη νατρίου (αλάτι)

24 h νάτριο ούρων μετρημένο σε g/ημέρα 3g 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

1.     GBD 2017 Diet Collaborators. Health effects of dietary risks in 195 countries, 1990-2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. Lancet 2019;393:1958-72.

2.     Willett WC, Stampfer MJ. Current evidence on healthy eating. Annu Rev Public Health 2013; 34: 77–95.

3.     Norat T, Chan D, Lau R, et al. The associations between food, nutrition and physical activity and the risk of colorectal cancer. Oct, 2010. http://www.wcrf.org/sites/default/files/SLR_colorectal_cancer_2010.pdf (accessed Dec 12, 2016).

4.     World Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research. Diet, nutrition, physical activity and cancer: a global perspective. Continuous Update Project Expert Report, 2018. https://www.wcrf.org/dietandcancer (accessed Feb 19, 2019).

5.     Micha R, Shulkin ML, Penalvo JL, et al. Etiologic effects and optimal intakes of foods and nutrients for risk of cardiovascular diseases and diabetes: systematic reviews and meta-analyses from the Nutrition and Chronic Diseases Expert Group (NutriCoDE). PLoS One 2017; 12: e0175149.

6.     Micha R, Kalantarian S, Wirojratana P, et al. Estimating the global and regional burden of suboptimal nutrition on chronic disease:methods and inputs to the analysis. Eur J Clin Nutr 2012; 66: 119–29.

7.     Colditz GA. Overview of the epidemiology methods and,applications: strengths and limitations of observational study designs. Crit Rev Food Sci Nutr 2010; 50 (suppl 1): 10–12.

8.     Nishida C, Uauy R, Kumanyika S, Shetty P. The joint WHO/FAO expert consultation on diet, nutrition and the prevention of chronic diseases: process, product and policy implications. Public Health Nutr 2004; 7: 245–50.

9.     Wiseman MJ. Nutrition and cancer: Prevention and survival. Br J Nutr. 2019;122(5):481-487.  

10.  Campell TC. The Past, Present, and Future of Nutrition and Cancer: Part 1—Was A Nutritional Association Acknowledged A Century Ago? Nutr Cancer. 2017; 69: 811-7. 

11.  Giacosa A, Barale R, Bavaresco L, et al. Cancer prevention in Europe: the Mediterranean diet as a protective choice. Eur J Cancer Prev. 2013;22:90–95.

12.  Abid Z, Cross AJ, Sinha R. Meat, dairy, and cancer. Am J Clin Nutr. 2014;100(suppl1):386S–393S.

13.  Bagnardi V, Rota M, Botteri E, et al. Alcohol consumption and site-specific cancer risk: a comprehensive dose–response meta-analysis. Br J Cancer. 2015;112:580–593.

14.  Shield KD, Soerjomataram I, Rehm J. Alcohol use and breast cancer: a critical review. Alcohol Clin Exp Res. 2016;40:1166–1181.

15.  Baena RR, Salinas HP. Cancer chemoprevention by dietary phytochemicals: epidemiological evidence. Maturitas. 2016;94:13–19.

16.  Rondanelli M, Faliva MA, Peroni G, et al. Focus on pivotal role of dietary intake (diet and supplement) and blood levels of tocopherols and tocotrienols in obtaining successful aging. Int J Mol Sci. 2015;16:23227–23249.

17.  Renehan AG, Tyson M, Egger M, et al. Body-mass index and incidence of cancer: a systematic review and meta-analysis of prospective observational studies. Lancet. 2008;371:569–578.

18.  Wei T, Ye P, Peng X, et al. Circulating adiponectin levels in various malignancies: an updated meta-analysis of 107 studies. Oncotarget. 2016;7:48761–48691.

19.  Grosso G, Bella F, Godos J, et al.  Possible role of diet in cancer: systematic review and multiple meta-analyses of dietary patterns, lifestyle factors and cancer risk.  Nutr Rev. 2017 Jun 1;75(6):405-419.