Σωματική άσκηση & υγεία


Κωνσταντία Λόγα, MD, MSc Ειδικευόμενη Παθολογικής Ογκολογίας (ΓΝ Παπαγεωργίου, Θεσσαλονίκη)


Στις ανθρώπινες κοινωνίες του σήμερα παρατηρείται μία ολοένα και αυξανόμενη αποχή από τις σωματικές δραστηριότητες, σε σχέση με το παρελθόν. Η έννοια της σωματικής δραστηριότητας περιλαμβάνει οποιαδήποτε συντονισμένη κίνηση του σώματος που καταλήγει στη σημαντική κατανάλωση ενέργειας, όπως είναι για παράδειγμα το περπάτημα, το τρέξιμο, ο χορός, η κολύμβηση, αλλά και πλήθος άλλων δραστηριοτήτων. Η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας έχει συσχετιστεί με αυξημένο ρίσκο για την εμφάνιση πολλών μορφών καρκίνου. [1] Παράλληλα, υπάρχουν πλέον επαρκή δεδομένα που υποστηρίζουν ότι η καθιστική ζωή και η αυξημένη χρήση της τηλεόρασης και του ηλεκτρονικού υπολογιστή, εκτός του ότι αποτελούν από μόνα τους ανεξάρτητο παράγοντα για την εμφάνιση καρκίνου, προσδίδουν φτωχή πρόγνωση και στους ήδη πάσχοντες από τη νόσο. [2] Αντίθετα, η σωματική δραστηριότητα έχει συσχετιστεί με μειωμένο ρίσκο για την εμφάνιση πολλών νεοπλασιών, κυρίως αυτών του παχέος εντέρου και του μαστού. [3] [4] [5] [6] Ωστόσο, λιγότερα δεδομένα είναι διαθέσιμα όσον αφορά στην προστασία που προσφέρει η σωματική δραστηριότητα απέναντι στον καρκίνο του ενδομητρίου και στον καρκίνο του προστάτη. [7] Αρκετοί μηχανισμοί έχουν προταθεί προκειμένου να εξηγηθεί η παραπάνω προστατευτική δράση, ανάμεσα στους οποίους περιλαμβάνονται και αυτοί των ορμονών (ινσουλίνη, αλλά και άλλοι αυξητικοί παράγοντες), των επιπέδων των προσταγλανδινών στο αίμα, της βελτίωσης της δράσης του ανοσοποιητικού συστήματος, αλλά και του τροποποιημένου μεταβολισμού των χολικών οξέων. [8] [9]

Μεγαλύτερο όφελος για τον ανθρώπινο οργανισμό προκύπτει όταν η σωματική δραστηριότητα πραγματοποιείται με πρόγραμμα, δηλαδή συστηματικά και με επανάληψη σε τακτική χρονική βάση. Στην περίπτωση αυτή γίνεται λόγος για σωματική άσκηση, η οποία αποτελεί μία υποκατηγορία της σωματικής δραστηριότητας και περιλαμβάνει τέσσερις κύριες ομάδες. Στην πρώτη ομάδα ανήκουν οι ασκήσεις της αερόβιας γυμναστικής, οι οποίες στοχεύουν στην αύξηση της καρδιαγγειακής και της πνευμονικής ευεξίας, όπως είναι για παράδειγμα το περπάτημα και το τρέξιμο. Στη δεύτερη ομάδα ανήκουν οι ασκήσεις της μυϊκής ενδυνάμωσης που αφορούν στην αύξηση της μυϊκής δύναμης, όπως είναι για παράδειγμα η άρση βαρών και οι ασκήσεις με αντιστάσεις. Στην τρίτη ομάδα ανήκουν οι ασκήσεις ισορροπίας, οι οποίες έχουν ως στόχο την βελτίωση της ισορροπίας και της ιδιοδεκτικότητας, συμβάλλοντας έτσι στη μείωση των τραυματισμών από πτώσεις. Τέλος, η τέταρτη ομάδα αφορά στις ασκήσεις ευκινησίας και ευκαμψίας, που είναι σχεδιασμένες έτσι ώστε να επιμηκύνουν του μύες, αλλά και να βελτιώνουν, ή να διατηρούν, το εύρος των κινήσεων γύρω από μία άρθρωση. Τέτοιες δραστηριότητες σε συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες, όπως είναι για παράδειγμα αυτή των εφήβων, μπορούν να προσφέρουν προστασία εναντίον του καρκίνου, κυρίως όσον αφορά στην περίπτωση του καρκίνου του μαστού. [10]

Σε γενικές γραμμές, τα οφέλη της αερόβιας γυμναστικής στην πρόληψη του καρκίνου φαίνεται να είναι δοσοεξαρτώμενα. Ωστόσο, ακόμα και η ελάχιστη σωματική άσκηση της τάξης των 75 λεπτών, μία με δύο φορές ανά εβδομάδα, έχει συσχετιστεί με μειωμένο κίνδυνο θανάτου από πολλές μορφές καρκίνου, σε σχέση με αυτόν που παρατηρείται στα άτομα που ζουν μία καθιστική ζωή. [11] [12] Επιπρόσθετα, μελέτες παρατήρησης υποδεικνύουν συσχέτιση ανάμεσα στη σωματική άσκηση και στην επιβίωση στους ήδη πάσχοντες από καρκίνο. Τα περισσότερα δεδομένα αφορούν καρκινοπαθείς με καρκίνο του μαστού, του παχέος εντέρου και του προστάτη. [13] [14] Με βάση αυτά, προκύπτει ότι η σωματική άσκηση μπορεί να εφαρμοστεί εξίσου ασφαλώς τόσο κατά τη διάρκεια της επικουρικής θεραπείας, όσο και μεταθεραπευτικά και έχει άμεση επίδραση στην ποιότητα ζωής των καρκινοπαθών, καθ’ όσον όχι μόνο βελτιώνει την καταβολή δυνάμεων, από την οποία κυρίως υποφέρουν, αλλά ταυτόχρονα αυξάνει τη σωματική λειτουργικότητα, μειώνει την αϋπνία και βελτιώνει την ψυχική υγεία. [15] [16] [17]  Για τους παραπάνω λόγους, εφόσον δεν συνυπάρχουν σχετικές ή απόλυτες αντενδείξεις (π.χ.: εκτεταμένες οστικές μεταστάσεις, βαριά θρομβοπενία, ουδετεροπενία, καχεξία, ενεργός λοίμωξη ή εμπύρετο), οι κατευθυντήριες οδηγίες της Αμερικάνικης και Ευρωπαϊκής Εταιρείας Παθολογικής Ογκολογίας (ASCO και ESMO) συστήνουν για τους καρκινοπαθείς που πάσχουν από καταβολή δυνάμεων να ακολουθούν προγράμματα μέτριας έντασης αερόβιας γυμναστικής, όπως είναι για παράδειγμα το γρήγορο περπάτημα, η ποδηλασία και η κολύμβηση, καθώς και ασκήσεων ενδυνάμωσης, όπως είναι για παράδειγμα η άρση βαρών και οι ασκήσεις με αντιστάσεις. [17] [18] Ειδικότερα, οι ασκήσεις ενδυνάμωσης στις γυναίκες με καρκίνο του μαστού και μετεγχειρητικό λεμφοίδημα βελτιώνουν την κινητικότητα και αυξάνουν τη μυϊκή δύναμη στο πάσχον άκρο, ενώ παράλληλα μειώνουν τη συχνότητα των παροξύνσεων του οιδήματος. [19] [20]

Σημαντική παράμετρος που θα πρέπει πάντα να συνυπολογίζεται κατά την κατάρτιση προγραμμάτων σωματικής άσκησης στους καρκινοπαθείς είναι ότι οι τελευταίοι αποτελούν συνήθως άτομα μεγάλης ηλικίας και επομένως ασθενείς με υψηλό κίνδυνο τραυματισμού και αυξημένη συννοσηρότητα. Οι άνθρωποι αυτοί και κυρίως όσοι πάσχουν συγχρόνως από νευροπάθεια, καρδιομυοπάθεια, ή επιπλοκές που προέκυψαν μετά από προηγούμενο ογκολογικό χειρισμό, χρήζουν ειδικής προσοχής κατά την ένταξή τους σε προγράμματα σωματικής άσκησης. Σε κάθε περίπτωση, τα προγράμματα σωματικής άσκησης συστήνεται να είναι πάντα προσαρμοσμένα στην ιδιαιτερότητα του κάθε ασθενή, λαμβάνοντας υπόψιν παράγοντες όπως είναι η ηλικία, το φύλο, ο τύπος του καρκίνου, η φυσική κατάσταση του ασθενή, καθώς και το είδος της θεραπείας στην οποία υποβάλλεται, ή υποβλήθηκε. Προκειμένου να πετύχει το παραπάνω εγχείρημα, σημαντικό ρόλο παίζει και η κοινωνική κατάσταση του ασθενή, καθώς τόσο η στάση της οικογένειας και του φιλικού περιβάλλοντος, όσο και οικονομικοί λόγοι, μπορούν αντίστοιχα να ενθαρρύνουν ή να αποθαρρύνουν την πιστή τήρηση ενός συστηματικού προγράμματος σωματικής άσκησης εκ μέρους του ασθενή. [18]

Συμπερασματικά, η σωματική άσκηση είναι ένας βασικός πυλώνας της ανθρώπινης υγείας που λείπει όμως χαρακτηριστικά από την καθημερινότητα του σύγχρονου ανθρώπου. Η διεθνής βιβλιογραφία στηρίζει σαφώς τη χρησιμότητα της σωματικής άσκησης ως όπλου εναντίον του καρκίνου τόσο σε επίπεδο πρόληψης, όσο και σε επίπεδο ανακούφισης των συμπτωμάτων από τη νόσο, προσφέροντας ταυτόχρονα ποιότητα ζωής και ενδεχόμενο όφελος ακόμα και στην ολική επιβίωση, σε σχέση με τους καρκινοπαθείς που ακολουθούν καθιστικό τρόπο ζωής. Παράλληλα, είναι σημαντικό να τονιστεί η ανάγκη κατάρτισης προγραμμάτων σωματικής άσκησης προσαρμοσμένων στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε ασθενή. Περαιτέρω έρευνες και μελέτες απαιτούνται προκειμένου να διευκρινιστούν σαφώς οι μηχανισμοί με τους οποίους προκύπτουν τα οφέλη της σωματικής άσκηση όσον αφορά στον καρκίνο συνολικά, αλλά και στους διάφορους τύπους του ειδικότερα.

 

Β ΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

[1] Matthews CE, Moore SC, Arem H et al. Amount and intensity of leisure – time physical activity and lower cancer risk. J Clin Oncol 2020; 38(7): 686 – 697.

[2] Biswas A, Oh P, Faulkner G et al. Sedentary time and its association with risk for disease incidence, mortality, and hospitalization in adults: a systematic review and meta – analysis. Ann Intern Med 2015; 162(2): 123 – 132.

[3] Inoue M, Iso H, Yamamoto S et al. Daily total physical activity level and total cancer risk in men and women: results from a large – scale population – based cohort study in Japan. Am J Epidemiol 2008; 168(4): 391 – 403.

[4] Moore SC, Lee I – M, Weiderpass E et al. Association of leisure – time physical activity with risk of 26 types of cancer in 1.44 million adults. JAMA Intern Med 2016; 176(6): 816 – 825.

[5] Wolin KY, Yan Y, Colditz GA et al. Physical activity and colon cancer prevention: a meta – analysis. Br J Cancer 2009; 100(4): 611 – 616.

[6] Kyu HH, Bachman VF, Alexander LT et al. Physical activity and risk of breast cancer, colon cancer, diabetes, ischemic heart disease, and ischemic stroke events: systematic review and dose – response meta – analysis for the Global Burden of Disease Study 2013. BMJ 2016; 354: i3857.

[7] Patel AV, Rodriguez C, Jacobs EJ et al. Recreation physical activity and risk of prostate cancer in a large cohort of U.S. Med. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2005; 14(1): 275 – 279.

[8] McKeown – Eyssen G. Epidemiology of colorectal cancer revisited: are serum triglycerides and/or plasma glucose associated with risk? Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 1994; 3(8): 687 – 695.

[9] Martinez ME, Heddens D, Earnest DL et al. Physical activity, body mass index, and prostaglandin E2 levels in rectal mucosa. J Natl Cancer Inst 1999; 91(11): 950 – 953.

[10] Maruti SS, Willett WC, Feskanich D et al. A prospective study of age – specific physical activity and premenopausal breast cancer. J Natl Cancer Inst 2008; 100(10): 728 – 737.

[11] O’ Donovan G, Lee I – M, Hamer M et al. Association of “weekend warrior” and other leisure time physical activity patterns with risks for all – cause, cardiovascular disease, and cancer mortality. JAMA Intern Med 2017; 177(3): 335 – 342.

[12] Bernstein L. Exercise and breast cancer prevention. Curr Oncol Rep 2009; 11(6): 490 – 496.

[13] Mishra SI, Scherer RW, Snyder C et al. Exercise interventions on health – related quality of life for people with cancer during active treatment. Cochrane Database Syst Rev 2012; 2012(8): CD008465.

[14] Li T, Wei S, Shi Y et al. The dose – response effect of physical activity on cancer mortality: findings from 71 prospective cohort studies. Br J Sports Med 2016; 50: 339 – 345.

[15] Schmitz KH, Courneya KS, Matthews C et al. American College of Sports Medicine roundtable on exercise guidelines of cancer survivors. Med Sci Sports Exerc 2010; 42(7): 1409 – 1426.

[16] Furmaniak AC, Menig M, Markes MH. Exercise for women receiving adjuvant therapy for breast cancer. Cochrane Database Syst Rev 2016; 9(9): CD005001.

[17] Fabi A, Bhargava R, Fatigoni S et al. Cancer – related fatigue: ESMO clinical practice guidelines for diagnosis and treatment. Ann Oncol 2020; 31(6): 713 – 723.

[18] Bower JE, Bak K, Berger A et al. Screening, assessment, and management of fatigue in adult survivors of cancer: an American Society of Clinical Oncology clinical practice guideline adaptation.  J Clin Oncol 2014; 32: 1840 – 1850.

[19] Dos Santos WDN, Vieira A, de Lira CAB et al. Once a week resistance training improves muscular strength in breast cancer survivors: a randomized controlled trial. Integr Cancer Ther 2019; 18: 1534735419879748.

[20] Hasenoehrl T, Palma S, Ramazanova D et al. Resistance exercise and breast cancer – related lymphedema – a systematic review update and meta – analysis. Support Care Cancer 2020; 28(8): 3593 – 3603.