Now Reading
Ψυχική υγεία και ευεξία
Εκπαιδευτικοί

Ψυχική υγεία και ευεξία

  • Πολύβια Γεράκη, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια, Msc Ψυχικής Υγείας & Ψυχιατρικής Παιδιού & Εφήβου, Ιατρική Σχολή Αθηνών Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία

Με τον όρο «ψυχική υγεία» αναφερόμαστε σε μια κατάσταση ευημερίας, κατά την οποία το άτομο συνειδητοποιεί τις δυνατότητές του, είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τα συνηθισμένα άγχη της ζωής, μπορεί να εργάζεται παραγωγικά και αποτελεσματικά και είναι ικανό να προσφέρει στο κοινωνικό του περιβάλλον (WHO, 2001). Η θετική ψυχική υγεία ορίζεται ως μια κατάσταση ισορροπίας που περικλείει εφτά χαρακτηριστικά:

  • Την επίγνωση από το άτομο της ταυτότητάς του
  • Τη δυνατότητα του ατόμου να είναι αυτοδύναμο
  • Τη δυνατότητα αντίστασης στο stress
  • Τη δυνατότητα του ατόμου να είναι ενεργητικό και ανεξάρτητο από κοινωνικές επιρροές
  • Την ικανότητα να ελέγχει το περιβάλλον
  • Την ικανότητα να αγαπά, να εργάζεται, να διασκεδάζει
  • Τη δυνατότητα να επιλύει τα προβλήματά του

Ένα εκτενές σώμα εμπειρικών ευρημάτων έχει δείξει πως τα άτομα με θετική αυτό-εικόνα, αίσθημα αυτό-αποτελεσματικότητας και ελέγχου απολαμβάνουν καλύτερη ποιότητα ζωής (Zissi, Barry & Cochrane, 1998). Η ποιότητα ζωής εξετάζεται από το Σύστημα Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας μέσα από 4 θεματικές ενότητες: σωματική υγεία, ψυχική ευεξία, κοινωνικές σχέσεις και περιβάλλον. 

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση του ποσοστού των παιδιών που αντιμετωπίζουν προβλήματα στους τομείς της μάθησης, της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης και της σχολικής προσαρμογής. Τα πιο συνηθισμένα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά είναι οι αγχώδεις διαταραχές, η κατάθλιψη, γνωστικές διαταραχές και διαταραχές διάθεσης και συμπεριφοράς (Κουρμούση, 2013). Ειδικότερα, τα παιδιά και οι έφηβοι έρχονται αντιμέτωποι με μια σειρά από κρίσιμες αλλαγές-μεταβάσεις στη ζωή τους, νιώθουν συχνά αβεβαιότητα, χαμηλή αυτοεκτίμηση και βιώνουν έντονο στρες. Ερευνητικά δεδομένα έχουν δείξει ότι τα παιδιά και οι έφηβοι ωφελούνται σημαντικά από παρεμβάσεις προαγωγής ψυχικής υγείας, που υλοποιούνται μέσα στο σχολείο, με στόχο την ενδυνάμωση των προσωπικών και κοινωνικών τους δεξιοτήτων και τη δημιουργία υποστηρικτικών περιβαλλοντικών συνθηκών (Durlak & Wells, 1997). Επιπλέον, οι σύγχρονοι ορισμοί στον χώρο της σχολικής ψυχολογίας αναφορικά με την ψυχική υγεία των μαθητών αναφέρονται όχι μόνο στην απουσία σημαντικών συμπτωμάτων σωματικής ή ψυχικής ασθένειας, αλλά και στην ταυτόχρονη ανάπτυξη κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων που συμβάλλουν στη θετική προσαρμογή και την ψυχολογική ευεξία των ατόμων (Meyers & Meyers, 2003). Παράλληλα, η σύγχρονη αντίληψη για τον ρόλο του σχολείου ως πλαισίου που προάγει όχι μόνο τη μάθηση, αλλά και την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και προσαρμογή των παιδιών, έχει προσδώσει μια νέα προοπτική στο πάγιο αίτημα για ποιοτική εκπαίδευση και ψυχοκοινωνική στήριξη των παιδιών στο σχολικό περιβάλλον. Η διασύνδεση του σχολείου με την οικογένεια και οι βασικοί τομείς της ανάπτυξης του εαυτού (αυτοεκτίμηση, θετική εικόνα εαυτού), η κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη, η ηθική ανάπτυξη και οι σχέσεις με συνομηλίκους αποτελούν σημαντικούς παράγοντες για την προαγωγή της ψυχικής υγείας (Χατζηχρήστου, 2015).    

Είναι φανερό ότι η ψυχική ανθεκτικότητα (ψυχική ενδυνάμωση) σχετίζεται με την ψυχική υγεία. Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι δυνατόν να παρατηρηθεί σε πολλά επίπεδα: σε επίπεδο ατόμου, οικογένειας, σχολείου και κοινότητας. Η ενδυνάμωση των ατόμων, των οικογενειών και των κοινοτήτων μέσα από την προαγωγή των προστατευτικών παραγόντων και την ελαχιστοποίηση των παραγόντων επικινδυνότητας θεωρείται σημαντικός προστατευτικός παράγοντας απέναντι στις δυσκολίες της ζωής (Χατζηχρήστου, 2011). Στο πλαίσιο μιας τέτοιας συστημικής θεώρησης, τα σχολεία, οι οικογένειες και οι κοινότητες συνεργάζονται, για να ενισχύσουν την ακαδημαϊκή επιτυχία και ψυχική ευεξία των μαθητών (Esquivel, Doll & Oades-Sese, 2011· Masten, Herbers, Cutuli & Lafavor, 2008). Επομένως, οι σχολικές τάξεις και το ευρύτερο σχολικό περιβάλλον μπορούν να αποτελέσουν «ψυχικά ανθεκτικές κοινότητες», που παρέχουν στήριξη και καθοδήγηση σε όλα τα παιδιά και συμβάλλουν στη διευκόλυνση της ανάπτυξης και της σχολικής τους προσαρμογής (Doll, Zucker & Brehm, 2009; Hatzichristou, Lykitsakou, Lampropoulou & Dimitropoulou, 2010; Henderson & Milstein, 2008; Χατζηχρήστου, Δημητροπούλου, Λυκιτσάκου & Λαμπροπούλου, 2009).               

Η ανάπτυξη υγιών κοινωνιών προϋποθέτει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην ψυχική υγεία. Αυτό αποδεικνύεται από την προαγωγή της στο χώρο του σχολείου μέσω της εφαρμογής προληπτικών προγραμμάτων ψυχικής υγείας. Τα προληπτικά προγράμματα ψυχικής υγείας είναι δομημένα και οργανωμένα με στόχο όχι μόνο τη διδασκαλία δεξιοτήτων για την κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και την πρόληψη προβλημάτων συμπεριφοράς και ψυχικής υγείας (Κουρμούση, 2013). Ο εκπαιδευτικός καλείται να αποτελέσει κομμάτι της σύνδεσης μεταξύ της ψυχικής ανθεκτικότητας με την παρουσία κάποιων ανθρώπων σε ένα περιβάλλον, στο οποίο κάποιος μπορεί να λάβει την απαραίτητη υποστήριξη, με την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, με την καλλιέργεια δεξιοτήτων επικοινωνίας και με την ανάπτυξη της ικανότητας να διαχειρίζεται ο μαθητής (παιδί-έφηβος) τη ζωή του και να εμπλέκεται σε αποφάσεις που τον επηρεάζουν, αναλαμβάνοντας προσωπική ευθύνη για την ευημερία και την ευτυχία του, καθώς και για τις σχέσεις του με τους άλλους. Η αυτοεπίγνωση, ο αυτοέλεγχος και η ενσυναίσθηση μπορούν να καλλιεργηθούν στο πλαίσιο του σχολείου μέσα από βιωματικές δραστηριότητες. Οι δραστηριότητες είναι κυρίως συλλογικές, κάτι που ευνοεί τη συνεργασία και την αλληλεπίδραση των παιδιών. Γι’ αυτό η καλλιέργεια των συναισθημάτων των παιδιών, πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα της εκπαίδευσης. Συνοψίζοντας, κρίνεται αναγκαία μια συλλογική προσπάθεια ενίσχυσης των κοινωνικών δεξιοτήτων, των δεξιοτήτων επικοινωνίας και της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών, με σκοπό να τα καταστήσουν περισσότερο ικανά να αντιμετωπίζουν τις καθημερινές δυσκολίες και να διαχειρίζονται τις απαιτήσεις της καθημερινότητας σε προσωπικό, οικογενειακό, κοινωνικό και ακαδημαϊκό επίπεδο με τρόπο αποτελεσματικό και λειτουργικό.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Doll, B., Zucker, S., & Brehm, K. (2009). Σχολικές τάξεις που προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα: Πώς να δημιουργήσουμε ευνοϊκό περιβάλλον για μάθηση (μτφρ. Ε. Θεοχαράκη, επιστημονική επιμ. και πρόλογος Χ. Χατζηχρήστου). Αθήνα: Τυπωθήτω.

Durlak, J. A., & Wells, A. M. (1997). Primary prevention mental health programs for children and adolescents: A meta‐analytic review. American journal of community psychology, 25(2), 115-152.

Esquivel, G. B., Doll, B., & Oades-Sese, G. V. (2011). Introduction to the special issue: Resilience in schoolsPsychology in the Schools, 48 (7), 649-651.

Henderson, N., & Milstein, M. (2008). Σχολεία που προάγουν την ψυχική ανθεκτικότητα: Πώς μπορεί να γίνει πραγματικότητα για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς (μτφρ. Β. Βασσαρά, επιστημονική επιμ. Χ. Χατζηχρήστου). Αθήνα: Τυπωθήτω.

HatzichristouC., LykitsakouK., LampropoulouA., & DimitropoulouP. (2010). Promoting the well-being of school communities: A systemic approach. In B. Doll, W. Phohl, & J. Yoon (Eds.), Handbook of Prevention Science (255-274). New York: Routledge.

Masten, A., Herbers, J., Cutuli, J., & Lafavor, T. (2008). Promoting competence and resilience in the school context. Professional School Counseling, 12(2), 76-84.

Meyers J. & Meyers B. (2003). Bi-directional influences between positive psychology and primary prevention. School Psychology Quarterly, 18 (2), 222-229.

WHO (2001). Strengthening mental health promotion, Geneva, World Health Organization (Fact sheet, No. 220).

Zissi, A., Barry, M. M., & Cochrane, R. (1998). A mediational model of quality of life for individuals with severe mental health problemsPsychological Medicine, 28(5), 1221-1230.

Κουρμούση, Ν. (2013). Προγράμματα προαγωγής ψυχικής υγείας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση: Είναι πράγματι αποτελεσματικά; Ποια είναι κατάλληλα για το ελληνικό σχολείο; (επιμ. Β. Κούτρας). Αθήνα: Σόκολη- Κουλεδάκη

Χατζηχρήστου, Χ. Γ. (2015). Πρόληψη και Προαγωγή της Ψυχικής Υγείας στο Σχολείο και στην Οικογένεια. Αθήνα: Gutenberg.

Χατζηχρήστου, Χ. Γ. (2011). Σχολική ψυχολογία. Αθήνα: Τυπωθήτω

Χατζηχρήστου, Χ., Δημητροπούλου, Α., Λυκιτσάκου, Κ., & Λαμπροπούλου, Α. (2009). Προαγωγή της ψυχικής ευεξίας στη σχολική κοινότητα: Εφαρμογή 1151 παρεμβατικού προγράμματος σε επίπεδο συστήματος. Ψυχολογία, Ειδικό τεύχος: Σύγχρονα θέματα Σχολικής Ψυχολογίας, 16 (3), 381-401

Πως σου φάνηκε;
Αδιάφορο
1
Ενδιαφέρον
0
Κατανοητό
0
Όχι πολύ καλό
0
Τέλειο
3

Copyright © 2021 QualityNet Foundation.
All Rights Reserved.